به گزارش قدس خراسان، خواهرخواندگی‌ها، پیمانهایی میان شهرهای جهان است که جدا از اتفاقات سیاسی رقم می‌خورد و موجب تبادلات فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و موارد مختلف دیگر می‌شود. این پیمان‌ها به ویژه میان شهرها و کشورهایی که شباهت‌های بیشتری به هم دارند و امکان مراودات بیشتر میان آن‌ها هست، منعقد می‌شود.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد در این باره به خبرنگار قدس خراسان می‌گوید: خواهرخواندگی یک توافق‌نامه یا موافقت‌نامه قانونی میان دو شهر است که به منظور تقویت مناسبات فرهنگی و تجاری بین آن دو تنظیم می‌شود. سابقه خواهرخواندگی میان شهرها به جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. برای نخستین بار چنین تفاهم‌نامه‌ای میان دو شهر همنام آمریکایی و اسپانیایی در سال ۱۹۳۱ منعقد شد؛ اما مفهوم مدرن آن در دوران جنگ جهانی دوم که شهرها و کشورها احساس نیاز بیشتری به تشریک مساعی داشتند، رقم خورد.
جمال بارانی در ادامه به پررنگ شدن مفهوم دیپلماسی شهری در مقابل خواهرخواندگی اشاره و عنوان می‌کند: اگر چه این مفهوم در سال‌های گذشته از محبوبیت بالایی در میان شهرهای جهان برخوردار بود؛ اما با شروع قرن بیست و یکم به تدریج این شکل از ارتباط میان شهرها کمرنگ و در مقابل آن مفهوم «دیپلماسی شهری» مطرح شده است. در رویکرد نوین، روابط شهری براساس گفت‌وگو میان مقامات شهری و حتی شهروندان ناظر بر پروژه‌های معین شکل می‌گیرد. به عبارت دیگر انعقاد تفاهم‌نامه میان شهرهای خواهرخوانده افزون بر زمینه‌های مشترکی مانند تاریخ، فرهنگ و یا چالش‌های مشترک از جمله دیگر زمینه‌های مشترک مبتنی بر کلان‌پروژه‌ها و اهداف زیستی نیز شکل می‌گیرند.
وی بیان می‌کند: در سال‌های اخیر دیپلماسی شهری به سمت موافقت‌نامه‌های همکاری شهر به شهر گرایش داشته و در بسیاری از موارد این همکاری‌ها پروژه‌محور هستند. در چنین شرایطی با توجه به نیازها و الزامات زیستی ممکن است حتی بیش از دو شهر وارد تفاهم‌نامه شوند.
آنچه معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد به آن اشاره می‌کند، در سایت رسمی اتحادیه اروپا به عنوان همکاری همتا به همتا با هدف ترویج گفت‌وگوها و همکاری‌های فرامرزی از آن یاد شده است.
اما پیمان خواهرخواندگی چگونه است، چه مفادی دارد و چه زمانی به پایان می‌رسد؟ پرسشی که بارانی این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی مانند سایر تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی از دو بخش تشکیل شده‌اند؛ به طور معمول در تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی یک بخش به مقدمات و معرفی طرفین اشاره دارد که در واقع بخش یکسان چنین تفاهماتی است؛ اما در بخش دیگر با توجه به ماهیت و زمینه همکاری‌های فیمابین موضوعات و روش‌های همکاری متفاوت خواهد بود. معاهدات بین‌المللی به طور مرسوم مشمول محدودیت زمانی نمی‌شوند؛ اما ممکن است بنا به شرایط سیاسی یا اتخاذ راهبردهای متفاوت توسط سران کشورها دستخوش تعلیق یا خاتمه شوند. در قراردادهای خواهرخواندگی نیز چنین ضوابطی حاکم است؛ اما با توجه به تغییر پارادایم از قراردادهای سنتی خواهرخواندگی به سمت موافقت‌نامه‌های موردی همکاری شهر به شهر، انتظار می‌رود عمر آن‌ها نیز با پایان مراحل اجرای پروژه‌ها به پایان برسد.
دستاوردهای خواهرخواندگی‌ها برای کلانشهر مشهد
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد ادامه می‌دهد: از جمله دستاوردهای حسن روابط با شهرهای خواهرخوانده مشهد به ویژه می‌توان به شهرهای کشور عراق اشاره کرد که در ایام ویژه مانند ماه‌های محرم و صفر و مراسم اربعین در میزبانی از زائران دو شهر و اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی به تشریک مساعی و ارائه خدمات مطلوب می‌پردازند.
البته با احترام به اظهارات معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد؛ اما یکی از نقدهای جدی به موضوع تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی‌ها، ملموس نبودن اثر آن‌ها در زندگی شهروندان است؛ موضوعی که در خصوص شهرهای زیارتی عتبات عالیات در کشور عراق متفاوت است و می‌توان به ضرس قاطع گفت اصولاً اگر حتی پیمان خواهرخواندگی هم میان مشهد و این شهرها منعقد نمی‌شد، باز این خدمات و همکاری‌ها به خاطر پشتوانه‌های محکم اعتقادی و ارادت به ائمه اطهار(ع) صورت می‌گرفت.
بارانی، یکی از چالش‌های این حوزه را تغییرات مدیریتی در هر دو سوی امضاکننده تفاهم‌نامه می‌داند و عنوان می‌کند: نبود یک دبیرخانه منسجم و سازوکار سازمانی برای پیگیری مفاد تفاهم‌نامه‌ها موجب محقق نشدن اهداف متصور در چنین قراردادهایی می‌شود؛ امری که امیدواریم در آینده نزدیک با تدبیر شهردار و شورای اسلامی شهر مشهد برای هم‌افزایی ظرفیت‌های بین‌المللی موجود در مجموعه مدیریت شهری از طریق پنجره واحد فعالیت‌های بین‌المللی با ارتقای گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی تخصصی، به اداره دیپلماسی شهری در مجموعه معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شاهد به حداقل رسیدن خطاها و شکوفایی بیشتر در این حوزه باشیم.
وی متذکر می‌شود: به طور مرسوم فرایند انعقاد تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی میان شهرها تابع سیاست‌های کلان خارجی هر کشور است و شهرها نیز به پیروی از آن راهبردها اقدام به انعقاد قراردادهای شهری می‌کنند. در چنین شرایطی سفیران و دفاتر نمایندگی وزارت امور خارجه پیشنهاددهنده هستند و یا مقامات شهری حسب تعاملات و ارتباطات گذشته برای انعقاد تفاهم خواهرخواندگی میان دو شهر پیشنهاد میدهند؛ اما در نهایت وزارت امور خارجه و سیاست‌های کلان بین‌المللی و منافع ملی و محلی معیار انتخاب شهرهای خواهرخوانده و تحقق امور اجرایی آن خواهند بود.
مشهد فقط چهار خواهرخوانده دارد
تعداد شهرهای خواهرخوانده مشهد در منابع مختلف، متفاوت و تا ۱۵ شهر ذکر شده است. معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد در این باره می‌گوید: در خصوص وجود آمارهای متفاوت از تعداد خواهرخواندگان کلانشهر مشهد در منابع مختلف خبری باید توجه داشت از یک سو به دلیل تنوع موضوعات و فعالیت‌های شهری و از سوی دیگر پراکندگی ساختارهای پیگیری‌کننده امور در بدنه شهرداری ممکن است موجب افتراق در اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار شده باشد. برای نمونه ممکن است در حالی که سطح ارتباط برقرار شده میان دو شهر و یا دو بخش از مجموعه مدیریت شهری در سطح «یادداشت تفاهم» یا «توافق‌نامه» بوده است، به عنوان «خواهرخواندگی» مطرح شده باشد! شهرهای خواهرخوانده مشهد در حال حاضر عبارت از لاهور در پاکستان، ارومچی در چین و نجف و کربلا در عراق است. همچنین با امضای سند خواهرخواندگی توسط معاون شهردار اوش در قرقیزستان و معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی در مهر ماه سال ۱۴۰۱ فرایند خواهرخواندگی مشهد و اوش به عنوان دومین کلانشهر جمهوری قرقیزستان در دست پیگیری است.
وی اضافه می‌کند: در خصوص پیشنهاد خواهرخواندگی مشهدالرضا(ع) و غزه مقاوم در اوایل شروع حمله صهیونیست‌ها، برابر شیوه‌نامه‌های مورد اشاره، پیشنهاد شهرداری مشهد تسلیم وزارت امور خارجه شد؛ اما با وجود پیگیری‌های نمایندگی وزارت امور خارجه در شرق و شمال کشور به نظر می‌رسد تا زمان تحقق ثبات نسبی سیاسی و اداری در شهر غزه امکان اتخاذ تصمیم و اقدام مقتضی در این خصوص نباشد.
ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم
نامش را پیمان خواهرخواندگی بگذاریم یا همکاری شهر به شهر باشد، انعقاد این تفاهم‌نامه‌ها گامی در تقویت روابط اقتصادی، علمی و فرهنگی شهرهاست؛ اما متأسفانه آنچه از شواهد و قراین برمی‌آید، در مرحله اجرا جدی گرفته نشده است. این روزها که تحریم‌ها برای ما و هموطنانمان روزهای خوشی را رقم نمی‌زند و شرکت‌ها و واردکنندگان و یا حتی صادرکنندگان با مشکل مواجه شده اند، خواهرخواندگی‌های مشهد به عنوان دومین کلانشهر مهم ایران می‌توانست راهی میانبر باشد و در تبادلات تجاری راهگشای کارها شود؛ اما اینکه تا چه حد می‌توانیم از این میانبرها استفاده کنیم، خود موضوع مهمی است. به نظرمی‌رسد باید در دنیای جدید که اتفاقاتی از جمله تحریم‌ها کمر به محصور کردن کشورها بسته باید در این قراردادهای مثبت به دنبال راه‌هایی برای رسیدن به اهداف کلی بود؛ اهدافی که بتوانند بسیاری از مشکلات را حل کنند؛ اما اتفاقی که پس از گذشت ۱۷ سال از انعقاد نخستین پیمان خواهرخواندگی برای مشهد پیش آمده، سردرگمی مسئولان شهرداری در خصوص تعداد شهرهای خواهرخوانده است. انگار کسی دقیق نمی‌داند کدام شهرها با مشهد پیمان خواهرخواندگی دارند. اهداف، مفاد قراردادها، ظرفیت‌ها و اجرا، بماند برای بعد. هفت شهر عشق را عطار گشت، ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم!
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
نظر شما